نه فرزندسالاری و نه سخت‌گیری

در بخش نخست دو نوع از والدین سخت‌گیر و فرزندسالار را مطرح کردیم. در این بخش نوع سوم که والدین معتدل و میانه‌رو می‌باشند را مطرح کرده توصیه‌های تربیتی در این زمینه را بیان می‌کنیم:

3. پدر و مادر دلسوز، در تربیت فرزندان خود اعتدال و میانه‌روی پیشه کنید و از هرگونه افراط و تفریط در آزادی، محبت، توجه، سختگیری و نظیر آن اجتناب نمایید. امام علی(ع) می‌فرماید: «فرزند انسان به حکم اینکه انسان است، دارای شعور و اندیشه است و باید از طریق پند و اندرز و ادب شایسته تربیت شود، نه از طریق زورگویی و تنبیه بدنی.»[1] امام باقر(ع) نیز می‌فرماید: «بدترین پدران کسانی هستند که در نیکی کردن به فرزند زیاده‌روی کنند.»[2] پس:

الف) در عین اعتدال و اقتدار، فرزندانتان را به شیوه‌ای که در نظر آنها اطمینان‌بخش و قاطع است، آزاد بگذارید.

ب) فرزندان را به استقلال و آزادی فکری تشویق کنید، در حالی که نوعی محدودیت و کنترل و نظارت را بر آنها اعمال می‌کنید.

ج) با آنان ارتباط کلامی وسیعی برقرار کرده و به گرمی، صمیمیت و محبت رفتار کنید.

د) به آنها اجازه دهید اظهار نظر کنند، در کارها مشارکتشان دهید، در تصمیم‌گیری‌ها، روش زندگی و دیگر مسائل بر اساس مشورت رفتار کنید.

و) هرگاه فرزندتان را از چیزی منع می‌کنید یا از وی انتظار خاصی داشتید، برای او دلیل مسأله را خوب تبیین کنید.

هـ) قوانین را به وضوح ابلاغ و با جدیت اجرا کنید، از شک و تردید اجتناب کنید، احساسات و عواطف نابجا را کنار بگذارید و در این راه تسلیم قهر کودک نشده و با کودک نشده و با کودک حرف نشنو به صورت منطقی مقابله کنید.

ی) تصمیم واحدی را اتخاذ کنید و از اختلاف در بین خود (پدر و مادر) جداً خودداری کنید.

ص) در عین حال که در پاسخ به رفتار بد فرزندتان نارضایتی و ناراحتی نشان می‌دهید، از رفتار سازنده او حمایت کنید.

ض) توقع رفتاری مستقل و رشد یافته و مناسب با سن و توانایی فرزندتان داشته باشید و از انضباطهای سخت و غیر منطقی پرهیز کنید.

4. از امر و نهی مستقیم به فرزندان پرهیز کنید. انسان، به ویژه کودکان و نوجوانان، استقلال طلب‌اند و روحیه آنا با امر و نهی چندان سازگار نیست. به موجب روایاتی که از معصومان(ع) نقل شده است، سنین تربیتی فرزندان را باید به سه قسمت هفت ساله تقسیم کرد:

الف) کودکان تا هفت سالگی، به مانند حاکم‌اند و می‌خوانهد به دیگران امر و نهی کنند، نه اینکه تابع دیگران باشند. پس آزادی در این دوران از مهمترین اصول تربیتی است.

ب) نوجوانان و جوانان در هفت سال سوم زندگی نیز دارای روحیه‌ای وزیر مانند هستند. دارای رأی و نظرند و آمادگی دارند نظرهای دیگران را بشنوند و از آنها بهره ببرند، ولی در قالب حکم و دستور نمی‌پذیرند.

ج) تنها در هفت سال دوم زندگی، در کودکان روحیه اطاعت‌پذیری وجود دارد، ولی حتی در این دوره نیز نباید در امر و نهی کردن آنها زیاده‌روی کرد و بهتر است از شیوه‌های دیگری نظیر امر و نهی غیر مستقیم استفاده کرد.

منابع کمکی

1.          ابراهیم امینی، آئین تربیت، تهران: انتشارات اسلامی، 1381.

2.          دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران: سمت، 1375.

3.          سیدعلی حسینی‌زاده، تربیت فرزند، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.

4.          محمدتقی فلسفی، کودک از نظر وراثت و تربیت، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1383.